NGUYÊN NHÂN & HƯỚNG KHẮC PHỤC HIỆN TƯỢNG “SƯỢNG” CƠM TRÁI SẦU RIÊNG

Hiện tượng sầu riêng bị “sượng” thường gặp ở đồng bằng sông Cửu Long khác nhau tùy theo giống sầu riêng:

– Giống sầu riêng Monthong thường gặp hiện tượng cơm cứng có hoặc không có mất màu hay cơm bị nhão (Hình 1).

– Trên giống Sầu riêng RI6, hiện tượng sượng cơm chủ yếu là “cháy múi”, phần cơm có màu nâu hay bị biến dạng (Hình 2a), cũng ghi nhận hiện tượng nhão cơm như các giống khác.

– Giống sầu riêng Sữa Hạt Lép hiện tượng sượng chủ yếu là cơm nhão, mềm, thường xuất hiện trong mùa mưa, sau những đợt mưa lớn. Hiện tượng cháy vách múi, cơm phát triển không đều hay “cơm trong” có xuất hiện nhưng rất ít (Hình 2b).

– Sầu riêng Khổ Qua xanh thường xuất hiện hiện tượng sượng cơm, chỉ xếp sau Monthong. Hiện tượng nhão cơm thường xuất hiện trong mùa mưa, sau những đợt mưa dầm, làm nhão cơm, cơm rất mềm, không thể cầm bằng tay được (Hình 2c).

– Ngoài những hiện tượng sượng như mô tả trên còn có hiện tượng “sượng bao” là phần cơm phía trong tiếp giáp với vách múi có màu trắng, cứng nhưng bên ngoài vẫn mềm. Ngoài ra, cũng có trường hợp “sượng” do cơm trái có màu sắc vàng, trắng không đồng đều như “da lợn”, phần cơm có màu trắng thường hơi cứng hơn so với phần có màu vàng.

Nhìn chung, dù trái sầu riêng bị “sượng” theo hình thức nào thì phẩm chất trái cũng giảm và không còn giá trị thương phẩm nữa.

Một số nguyên nhân gây ra hiện tượng sượng cơm sầu riêng được liệt kê như sau:

(1) Đặc điểm của cây và kích thước quả:

Cây sầu riêng nhân giống bằng hột, cây còn tơ, mới ra quả một hai năm được ghi nhận dễ bị sượng hơn cây trồng bằng phương pháp nhân giống vô tính hay cây trưởng thành. Nguyên nhân được giải thích là do những cây nầy sinh trưởng mạnh, dễ ra đọt non nên gây ra hiện tượng cạnh tranh dinh dưỡng trong quá trình phát triển quả. Hiện tượng sượng sẽ giảm dần khi cây trưởng thành. Quả có kích thước lớn cũng dễ bị sượng hơn quả nhỏ.

—> Giải pháp: Thật chú ý kiểm soát sự ra đọt non trong quá trình mang quả của những cây tơ mới cho trái.

(2) Thiếu nước hoặc thiếu dinh dưỡng:

– Thiếu dinh dưỡng: Sự ra đọt non trong giai đoạn quả phát triển thường liên quan đến kỹ thuật bón phân và quản lý nước. Bón dư thừa phân, đặc biệt là phân đạm sẽ có tác dụng kích thích sinh trưởng làm cho cây sầu riêng ra ra đọt non. Chính điều nầy mà một số nhà vườn rất sợ bón phân và tưới nước nhiều cho sầu riêng trong giai đoạn quả phát triển nên không bón phân hoặc bón không đủ cho cây sầu riêng trong giai đoạn phát triển quả và hậu quả là quả phát triển kém do không được cung cấp đầy đủ chất dinh dưỡng nên dẫn đến cơm bị “sượng”.

—> Giải pháp: Bổ sung đầy đủ, cân đối phân đa lượng NPK, humic và các nguyên tố dinh dưỡng trung-vi lượng cho cây khi đang mang quả (căn cứ vào tình trạng cây và khả năng đang mang trái, cũng như tình hình mùa vụ, thời tiết).

– Thiếu nước Nếu tưới nước không đầy đủ trái sầu riêng sẽ chậm phát triển, không lớn, đặc biệt nếu thiếu nước trầm trọng do “xiết nước” để khống chế đọt non hoặc kích thích cho trái chín sớm bằng cách xiết nước quá sớm làm cho cơm không phát triển, có màu trắng mà nhà vườn ở Ngũ Hiệp, Cai Lậy, Tiền Giang gọi là hiện tượng “lạt cơm”.

—> Giải pháp: Giữ mực nước trong mương vườn ở độ sâu 60 – 80 cm từ mặt líếp sau khi đậu trái nhằm không làm gia tăng ẩm độ đất. Giai đoạn trước khi thu hoạch 25 – 30 ngày nên rút nước trong mương khô cạn để thúc đẩy quá trình trưởng thành và chín của trái.

(3) Sự cạnh tranh dinh dưỡng giữa đọt non và trái trong quá trình phát triển quả:

– Sự cạnh tranh dinh dưỡng giữa đọt non và trái: Trong giai đoạn 8 – 12 tuần sau khi đậu quả là giai đoạn quả phát triển phần cơm quả rất mạnh, có thể đạt 16 g/quả/ngày nên khi cây ra đọt non sẽ xãy ra tình trạng cạnh tranh chất dinh dưỡng giữa sự phát triển của đọt non và cơm quả mà sự huy động chất dinh dưỡng cho sự phát triển của đọt non thường mạnh hơn cơm quả nên cơm quả không phát triển bình thường dẫn đến hiện tượng “sượng”. Sự ra đọt non trong giai đoạn quả phát triển thường liên quan đến kỹ thuật bón phân và quản lý nước. Bón dư thừa phân, đặc biệt là phân đạm và tưới dư nước sẽ có tác dụng kích thích sinh trưởng làm cho cây sầu riêng ra đọt non.

—> Giải pháp: Hạn chế sự ra đọt non trong giai đoạn phát triển trái bằng cách phun phân MKP (0-52-34) với liều lượng 50 – 100 g/10 lít nước hoặc Nitrat Kali (KNO3) với liều lượng 150 g/10 lít nước, phun đều lên hai mặt lá, 7 – 10 ngày/lần trong giai đoạn từ 3 – 12 tuần sau khi đậu trái.

– Sự cạnh tranh dinh dưỡng giữa hoa và trái non, giữa hoa và trái trưởng thành, giữa trái non và trái trưởng thành: Ra hoa và đậu trái nhiều đợt cũng gây ra sự cạnh tranh chất dinh dưỡng giữa hoa và trái non với sự phát triển trái làm trái bị sượng. Thông thường, nếu để cây sầu riêng ra hoa tự nhiên cây sầu riêng sẽ ra hoa thành hai hay nhiều đợt hoa nên xuất hiện sự cạnh tranh dinh dưỡng giữa hoa và trái non, hoa và trái trưởng thành và sự cạnh tranh giữa trái non và trái trưởng thành.

—> Giải pháp: Nên kích thích cho cây sầu riêng ra hoa tập trung và đồng loạt để hạn chế sự cạnh tranh dinh dưỡng giữa hoa với sự phát triển trái và sự cạnh tranh giữa trái non và trái lớn. Ra hoa đồng loạt cũng giúp trái chin tập trung, thu hoạch cùng lúc sẽ hạn chế sự tập trung dinh dưỡng cho những trái thu hoạch sau cùng. Nên cắt bỏ toàn bộ hoa hoặc trái non ra đợt hai nếu tỉ lệ ra hoa hoặc đậu trái thấp hay số trái ở đợt đầu vừa với khả năng mang trái của cây.

(4) Cạnh tranh dinh dưỡng trong 1 chùm quả:

Một nguyên nhân khác khiến cơm quả sầu riêng bị ảnh hưởng chất lượng là do sự cạnh tranh chất dinh dưỡng trong cùng một chùm quả. Nhiều nhà vườn vì sợ rụng quả quá nhiều, giảm năng suất mà không cắt tỉa hoặc tỉa ít quả để lại nhiều quả trên một chùm. Khi dinh dưỡng không đủ để nuôi quả sẽ làm chất lượng quả bên trong bị ảnh hưởng và “sượng”.

—> Giải pháp: tỉa quả cho cây để giúp cây nuôi quả tốt.

(5) Rối loạn dinh dưỡng:

Sự mất cân bằng trong trái cũng có thể là nguyên nhân gây ra hiện tượng rối loạn sinh lý trong trái, trong đó mặc dù chưa có kết luận về sự liện hệ giữa hiện tượng trái chín không đồng đều với dinh dưỡng khoáng nhưng có những chỉ thị cho thấy can – xi và ma – nhê là hai chất có ảnh hưởng đến hiện tượng trái chín không đồng đều (Anon, 1993).

– Hiện tượng cháy múi được cho là do thiếu chất Bo.

– Sự mất cân bằng giữa Can-xi, Ma-nhê và Kali cũng là yếu tố gây ra hiện tương cứng cơm và mất màu trên giống sầu riêng Monthong. Kali có tương quan nghịch với can-xi và ma-nhê. Bón nhiều phân kali nhưng thiếu can-xi và ma-nhê cũng gây ra sự mất cân bằng dinh dưỡng và làm cho sầu riêng bị sượng.

Bón phân có chứa chlor (như phân KCl hay các loại phân hỗn hợp N:P:K có chứa nguyên liệu là KCl) cũng là nguyên nhân làm cho sầu riêng bị sượng. Nguyên nhân có lẽ do nguyên tố chlor làm cho cơm trái sầu riêng tích nhiều nước, làm giảm phẩm chất cơm.

—> Giải pháp:

–   Bón phân đúng: Không nên bón thừa trong giai đoạn phát triển trái, đặc biệt là phân đạm, không dùng phân có chứa Chlor như phân KCl. Khi sử dụng phân hỗn hợp N:P:K nên chú ý thành phần Kali trong phân không chưa KCl. Cây sầu riêng cần nhiều kali, đặc biệt là giai đoạn trái trưởng thành và chín, bón đủ kali sẽ làm cho cơm có màu vàng đậm, vị ngọt hơn.

– Phun phân bón lá: Bổ sung đủ Bo giai đoạn sớm, bổ sung đủ và cân đối giữa giữa Can-xi, Ma-nhê và Kali trong giai giai đoạn phát triển, vô cơm quả, cụ thể:

• Phun Bo giai đoạn 15 – 20 ngày sau khi đậu trái để hạn chế hiện tượng cháy múi do thiếu chất Bo.
• Phun Ca(NO3)₂ nồng độ 0,2% giai đoạn 2 tháng sau khi đậu trái
• Phun MgSO₄ nồng độ 0,2% giai đoạn 15 ngày sau khi phun Ca(NO3)₂
• Phun KNO₃ nồng độ 1% giai đoạn 01 tháng trước khi thu hoạch.

(5) Môi trường: mưa

Mưa nhiều, mực thủy cấp trong mương cao làm gia tăng ẩm độ đất, cây hút nhiều nước là nguyên nhân gây ra hiện tượng cơm nhão và kích thích cây ra đọt non gây ra sự cạnh tranh dinh dưỡng với trái đang phát triển.

—> Giải pháp:

– Nên kích thích cho cây ra hoa sớm và tập trung để có thể thu hoạch trong mùa khô sẽ ít bị sượng hơn trong mùa mưa.

– Phủ mặt liếp bằng plastic trong mùa mưa để hạn chế hiện tượng nhão cơm.

– Trong giai đoạn thu hoạch nếu có mưa lớn nên ngừng thu hoạch, rút nước trong mương ra, sau 3 – 5 ngày mới thu hoạch trở lại.

– Củng cố, chủ động hệ thống bơm rút nước trong mùa mưa bão.

(6) Bản thân quá trình chín của quả sầu riêng:

Quá trình chín của quả là sự chuyển đổi từ tinh bột sang đường, hàm lượng tinh bột giảm từ 11,6% xuống còn 5,1%  trên giống Monthon à thúc đẩy sự mềm cơm của quả.

Sầu riêng là trái có hô hấp cao đỉnh sau thu hoạch. Tỷ lệ hô hấp và sự sản xuất ethylene của trái sầu riêng tùy thuộc vào giống. Hoạt động này chủ yếu diễn chủ yếu ở vỏ trái và ở cơm trái có tỷ lệ rất thấp.

--> Giải pháp:  

–   Thu hoạch trái đúng độ chín, ví dụ: 115 -120 ngày sau khi đậu trái đối với sầu riêng Monthong, 105 – 110 ngày đối với sầu riêng Sữa Hạt Lép v.v… Trái gây làm cho trái bị dập hay tiếp xúc với đất sẽ dễ bị nhiễm bệnh thối trái.

–   Nhúng trái nhanh vào dung dịch ethephon ở nồng độ 0,2% để kích thích trái chín đều, giảm hiện tượng sượng “dâm”. Để trái nơi khô, mát, cho trái chín tự nhiên, không đậy kín để tránh cho vỏ trái không bị mềm và chuyển sang màu vàng sáng, thị trường không ưa chuộng.